W 2022 r. jedna z największych katastrof ekologicznych w historii współczesnej Europy, która zdarzyła się na rzece Odrze, trafiła na pierwsze strony gazet na całym świecie. Drastycznie uświadomiła ona opinii publicznej pilną potrzebę podjęcia natychmiastowych i konsekwentnych działań, a także konieczność opracowania kompleksowej koncepcji ochrony Odry, wspieranej i wdrażanej przez wszystkie państwa nadbrzeżne. Polscy przedstawiciele Koalicji Czas na Odrę 22 września 2023 z okazji zbliżających się wyborów parlamentarnych, pytając jakie działania dla rzeki zamierzają zrealizować?
Jako przedstawiciele organizacji pozarządowych nadodrzańskich krajów – Czech, Polski i Niemiec – wspólnie sformułowaliśmy kompleksową wizję przyszłości Odry i jej dorzecza, którą przesyłamy w załączeniu. Przedstawiona wizja nie jest tylko marzeniem naszych organizacji zajmujących się ochroną przyrody i środowiska. Jest ona praktyczną realizacją obowiązującego nas prawa i strategii zrównoważonego rozwoju w Unii Europejskiej.
Reprezentując Koalicję Czas na Odrę zwracamy się z oficjalnym zapytaniem przedwyborczym – czy ugrupowanie polityczne akceptuje przesłaną przez nas wizję? W przypadku akceptacji przedstawionej wizji poprosiły o wskazanie 5-ciu konkretnych działań, które partie polityczne zobowiązują się zrealizować dla Odry i społeczności żyjących nad rzeką w perspektywie najbliższej kadencji polskiego Parlamentu.
Pytanie wysłano do wszystkich ugrupowań startujących w wyborach parlamentarnych. Odpowiedzi przesłały wszystkie partie za wyjątkiem Prawa i Sprawiedliwości oraz Konfederacji. Poniżej prezentujemy odpowiedziw oryginalnym brzmieniu w kolejności ich przesłania.
Partia Zieloni – odpowiedź 22.09.2023
Nowy rząd musi wycofać się ze szkodliwej specustawy i przyjąć ustawę o rzeczywistej renaturyzacji Odry!
1. STOP dla solanki i zanieczyszczania Odry
W pierwszej kolejności niezbędna jest redukcja, a docelowo całkowite zatrzymanie dopływu solanek z kopalń do Odry. To samo musi dotyczyć zanieczyszczeń wód ściekami komunalnymi, zrzutami przemysłowymi oraz z rolnictwa. Jest to możliwe poprzez generalny przegląd pozwoleń wodnoprawnych i zintegrowanych oraz inwestycje w oczyszczalnie.
2. Dość betonowania Odry i jej dopływów
Polscy i niemieccy naukowcy są zgodni – regulacja i kaskadyzacja Odry osłabia jej odporność i przyczyniła się do katastrofy ekologicznej w 2022 roku. Algi i sinice lepiej rozmnażają się w wodach stojących, też kanałach i kaskadzie zbiorników. Czas zatrzymać mokre sny PiS o betonowaniu Odry i innych rzek.
3. Przywrócić Odrę naturze
Poprzez renaturyzację Odry i jej dopływów – przywrócenie starorzeczy, poszerzenie dolin rzecznych, rozbiórkę progów i jazów na dopływach oraz inne działania, zwiększymy odporności ekosystemu rzeki i jej zdolności do samooczyszczania. Potrzebujemy prawdziwego rządowego programu oddawania Odry naturze, w duchu unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030.
4. Odra kołem zamachowym zrównoważonego rozwoju
Wykorzystując walory przyrodnicze, wesprzemy rozwój nadodrzańskiej turystyki i oferty rekreacyjnej, za czym pójdzie też rozwój gospodarczy – powstawanie nowych portów, restauracji, firm wynajmujących sprzęt pływający, itp. Będziemy wspierać transport dostosowany do rzeki i jej głębokości, a nie odwrotnie.
5. Współpraca na rzez zrównoważonego rozwoju Odry
Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem zrzeszająca Polskę, Niemcy, Czechy i Unię Europejską, winna stać się ciałem nie tylko konsultacyjnym, ale mającym rzeczywisty wpływ na zwiększanie odporności Odry i jej dopływów oraz zrównoważony rozwój wspólnego dorzecza, poprzez nowe kompetencje prawne oraz dodatkowe środki finansowe. Wspólnie musimy podjąć transgraniczną pracę na rzecz nowej wizji Odry. Rzeka po wspólnych działaniach w ciągu 20 lat może być czysta, przywrócona naturze, bogata w gatunki zwierząt i roślin oraz służyć mieszkańcom i przyrodzie naszych krajów.
Nowa Lewica – odpowiedź 25.09.2023
Działania dla Odry:
1.Uchylenie obowiązującej spec Ustawy odnośnie Rewitalizacji Odry i uchwalenie nowej pozwalającej na jak najszersze działania renaturyzacyjne w zlewni Odry oraz dającej możliwość dostosowania gospodarki wodno-ściekowej do obecnych warunków hydrologicznych.
2.Opracowanie i wdrożenie procedur zarządzania kryzysowego w sytuacji wystąpienia zakwitu złotej algi dostosowanych do konkretnych warunków np:
•Odłów ryby [Kanał Gliwicki, starorzecza inne zbiorniki]
•Blokowanie dostępu rybom czy wręcz odcinanie zbiorników gdzie występuje zakwity [starorzecza]
•Ograniczenie zawartości fosforu przy użyciu koagulantów
[zbiorniki, starorzecza, Kanał Gliwicki]
Działania takie jak przedstawione powyżej pozwolą na minimalizowanie skutków lokalnych zakwitów do czasu wprowadzenia poważniejszych zmian systemowych odnośnie gospodarki wodno-ściekowej.
3.Ochrona naturalnych terenów nadrzecznych przed dalszą urbanizacją i przekształceniami aby przez to zachować naturalną strefę buforową będącą jedyną skuteczną barierą dla zanieczyszczeń biogennych pochodzących z rolnictwa
4.Modernizacja lub dostosowanie istniejących oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych celem poprawy jakości wód przez nie odprowadzanych. Wprowadzenie sprawnego sytemu kontroli nad sposobem postępowania ze ściekami bytowymi [wywóz szamb, sprawność oczyszczalni przydomowych]. Wprowadzenie technologii odsalania wody nie tylko w zakładach górniczych ale także we wszystkich instalacjach do których ścieki zasolone trafiają [oczyszczalnie ścieków zakładowe i komunalne itp.]
5.Zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w procesie kontroli i decyzji odnośnie planowanych i wdrażanych działań w dorzeczu Odry w tym również dotyczących odtwarzania zasobów przyrody utraconych w wyniku katastrofy.
—————-
Bezpartyjni Samorządowcy – odpowiedź 25.09.2023
Jako Bezpartyjni Samorządowcy działamy na rzecz odbudowania ekosystemu Odry. Dlatego w Województwie Dolnośląskim podjęliśmy już szereg działań na rzecz odbudowy ekosystemu Odry: jesteśmy inicjatorami porozumienia 4 województw nadodrzańskich w sprawie utworzenia Programu Odbudowy Ekosystemu Rzeki Odry, przeprowadziliśmy dogłębne badania stanu rzeki Odry (przekazaliśmy na ten cel 292 tys. zł na badania w latach 2023-2024), utworzyliśmy 21 punktów pomiarowych na całej rzece w tym 6 na Dolnym Śląsku (łącznie na ten cel przekazaliśmy 1 mln zł),
Ale naszym zdaniem to nie wystarczy, należy działać systemowo dlatego postulujemy:
– zdecentralizować system zarządzania Polskimi rzekami – dzisiaj zarządza całym systemem wodnym centralny organ Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie z Regionalnymi Zarządami Gospodarstwa Wodnego. Powinny tym systemem zarządzać lepiej zorientowane w tej kwestii samorządy wojewódzkie, które także wydają pozwolenia wodnoprawne.
– utworzyć Straż Ochrony Przyrody w miejsce istniejących dziś Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej i Państwowej Straży Rybackiej. Nowa instytucja wzorowana na amerykańskiej federalnej straży US Fish and Wildlife Service z szerokimi kompetencjami w zakresie:
· ochrony przyrody oraz jej zasobów (mienia),
· przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu środowiska,
· zwalczania kłusownictwa,
· zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody i zanieczyszczenia środowiska,
· kontroli legalności skupu i obrotu (w tym transgranicznym) zwierzyną oraz rybami,
· kontroli przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą w zakresie obrotu zwierzyną żywą,
· rybami oraz obrotu tuszami zwierzyny i ryb,
· kontroli przestrzegania przepisów oraz egzekwowanie obowiązków w zakresie gospodarki odpadami oraz wodno-ściekowej,
· odławiania dzikiej zwierzyny, bezpańskich zwierząt.
Właściwie przeszkoleni i wyposażeni strażnicy, odpowiednio umocowani prawnie (nadzór ministra właściwego ds. ochrony przyrody) będą w stanie błyskawicznie reagować na zdarzenia – ustalać i zatrzymywać sprawców, wspierać prokuratorów, pobierać próby do badań. W ten sposób uzupełnią lukę w działaniach państwa jaka kolejny raz ujawniła się w przypadku ostatnich wydarzeń na rzece Odrze. Należy zadbać o rozwój nowoczesnej straży z dbałością o jej odpowiedni, nowoczesny wizerunek w społeczeństwie, wspieraną przez tzw. czynnik ochotniczo-obywatelski w postaci Społecznej Straży Rybackiej.
– Wprowadzić zasady elastycznych pozwoleń wodnoprawnych, które będą korelowały z dopuszczalne parametry ścieków z poziomem wód w rzekach. Dzięki czemu będzie można zmniejszać parametry zrzucanych ścieków w miesiącach z niskimi stanami wód w rzekach, czyli np. od maja do września
– Wprowadzić cyfrowy system monitorowania jakości wody w rzekach. System informowałby o najważniejszych parametrach (PH, przewodność, temperatura, barwa, mętność). System tego typu pozwoliłby na kontrolowanie stanu zanieczyszczenia rzek i przeciwdziałanie katastrofom. Jego głównym zdaniem byłoby sygnalizowanie zagrożenia – zasolenie (wzrost przewodności), zanieczyszczenie np. nawozami spływającymi z pól (zmiana pH), pojawienie się zwiększonej ilości ścieków (wzrost temperatury). Docelowo stałym monitoringiem objęte powinny zostać główne rzeki w Polsce.
Koalicja Obywatelska – odpowiedź 5.10.223 (z uzupełnieniem informacji wysłanym 9.10.2023)
Bardzo dziękujemy za przekazany pomysł na „Przyszłość Odry”. Jak najbardziej wspieramy wizję, w której Odra i jej dopływy będą w dobrym stanie ekologicznym! Między innymi o tym mówił przewodniczący Donald Tusk podczas spotkania w Krośnie Odrzańskim. To, co wydarzyło się z Odrą, to katastrofa ekologiczna, ale też symbol ostatnich lat. Kiedy samorządy, różne organizacje i obywatele ruszyli na pomoc, obecny rząd próbował umywać ręce, nie tylko od odpowiedzialności, ale i od wsparcia. Odra i inne rzeki nie mogą być traktowane jak kanał ściekowy; lasy to nie drewno do spieniężenia; a Polska to nie wysypisko śmieci.
Wszyscy członkowie Koalicji Obywatelskiej są nie tylko świadomi wyzwania przed jakim stoi nasze środowisko, ale też są gotowi działać! Dlatego – Tak! Deklarujemy, że podejmiemy działania w celu ochrony środowiska i klimatu, w tym Odry i innych rzek!
Dowodem na to jest ogłoszony przez nas program „100 Konkretów na 100 Dni”, w którym zadeklarowaliśmy szereg działań dotyczących polityki klimatycznej i środowiskowej. Jednym z naszych postulatów jest objęcie rzek stałym monitoringiem w automatycznych stacjach pomiaru czystości. Zmodernizujemy systemy oczyszczania i przetwarzania ścieków. Uruchomimy także narzędzia pozwalające na skuteczne zwalczanie ich nielegalnych zrzutów. Wdrożymy również program rewitalizacji Odry – „Czysta Odra”.
Uważamy, że oprócz oczyszczenia Odry i innych rzek należy również rozliczyć osoby odpowiedzialne za zaniechania w reakcji na katastrofę, jak i te, które doprowadziły do niej. Należy także zadbać o wsparcie dla osób pokrzywdzonych tą katastrofą – od wędkarzy, organizacji pozarządowych, po przedsiębiorców, którzy np. opierali swoją działalność na ekologicznej marce regionu.
Zachęcamy do zapoznania się z pozostałymi postulatami działań dotyczących polityki klimatycznej i środowiskowej na 100konkretow.pl. Chcąc przywrócić zasady dialogu społecznego i standardy demokratyczne, z otwartością przyjmiemy Państwa współpracę nad szczegółami tych rozwiązań. Wierzymy, że możemy odbudować nasz kraj, tak aby każdy Polak i Polka mógł tu godnie i bezpiecznie żyć, również nasze dzieci i wnuki! – bo Polskę mamy w sercu!
Założeniem programu „Czysta Odra” jest odejście od obecnych planów użeglownienia i w tym regulacji Odry na rzecz dążenia do jej renaturyzacji z uwzględnieniem minimalizacji ryzyk powodziowych.
Zdajemy sobie również sprawę, że nie można wstrzymać odwadniania czynnych kopalń, a brak odwadniania po ich zamknięciu grozi zapadliskami (przykład Trzebinia). Obecnie opracowane są nowoczesne technologie, które mogłyby rozwiązać ten problem, ale wyzwaniem pozostaje ich efektywność ekonomiczna. Same wysokie opłaty za zrzut zasolonych wód nie są wystarczające i nie powstrzymają tego procederu. Tu potrzebne będzie przeprowadzenie kosztownych inwestycji. Dlatego niezależnie od programu oczyszczania ścieków komunalnych i większej kontroli odprowadzania ścieków przemysłowych, wprowadzimy system wsparcia dla inwestycji w odsalanie wód kopalnianych.
Jak już wspomnieliśmy, chcemy przywrócić zasady dialogu społecznego i standardy demokratyczne, i dlatego w ciągu pierwszych 100 dni, wraz z ekspertami i stroną społeczną, dopracujemy szczegóły tego Programu. Dzięki tej współpracy możliwe będzie wskazanie konkretnych działań, ich zakresu oraz harmonogramu. Będziemy też mogli wskazać system i źródła finansowania rewitalizacji Odry. Liczymy na Państwa współpracę również w tym temacie, bo zdajemy sobie sprawę, że kwestia Odry jest tylko elementem wyzwania, przed którym stoimy – reformy całego systemu gospodarowania wodami w Polsce.
Polska 2050 – odpowiedź 7.10.2023
Katastrofa na Odrze nie może się powtórzyć.
Rzeki warunkują nasze bezpieczeństwo wodne, a bez wody nie ma życia. Ochrona ekosystemów rzecznych jest zatem kwestią kluczową dla Polski i będzie jednym z priorytetów dla Polski 2050 Szymona Hołowni. Polskie rzeki wymagają renaturyzacji, programy już są gotowe, trzeba je zacząć wdrażać.
Ponad 90% głównych polskich rzek jest w stanie ekologicznym poniżej dobrego. Według Krajowego Programu Renaturyzacji Wód Powierzchniowych już ponad 80% polskich rzek wymaga renaturyzacji aby osiągnąć niezbędną poprawę stanu ekologicznego. To pokazuje jak wielkie i pilne wyzwanie przed nami.
Zanieczyszczenia, prostowanie i inne przekształcenie koryt rzek, w tym ich przegradzanie, doprowadziły do drastycznych zmian ekosystemów. W efekcie najszybciej traciliśmy kręgowce, czyli ryby, płazy, ssaki i ptaki, ekosystemów słodkowodnych. Ponad połowa gatunków polskich ryb już wyginęła, albo jest zagrożona wymarciem lub uzależniona od pomocy człowieka (od zarybień).
Zgadzamy się w większości z prezentowaną przez Państwa wizją. Do zrealizowania wizji czystej Odry proponujemy poniższe rozwiązania:
Skuteczna ochrona przed suszami i powodziami. Obejmiemy ochroną mokradła, bagna i torfowiska w dorzeczu Odry oraz postawimy na retencję krajobrazową i małą retencję. Odtworzymy obszary podmokłe i torfowiska.
Ekosystemy zależne od wody (zwłaszcza obszary podmokłe i torfowiska) na znacznym obszarze kraju zostały zdegradowane i wymagają odtworzenia co pomoże zarówno w znaczący sposób ograniczyć emisje CO2, poprawić retencjonowanie wód jak i zwiększyć różnorodność biologiczna. Istnieją gotowe strategie wdrożenia takiego programu renaturyzacji.
Zatrzymamy nielegalny zrzut ścieków. Wzmocnimy uprawnienia Inspekcji Ochrony Środowiska i zwiększymy kary dla „trucicieli”. Wprowadzimy nowoczesny system monitorowania jakości wód i ostrzegania przed przekroczeniem norm.
Zmienimy system wydawania i kontroli pozwoleń wodno -prawnych na zrzuty ścieków. Wyposażymy organy odpowiedzialne za jakość wód w instrumenty pozwalające na skuteczne zwalczanie nielegalnych zrzutów ścieków. Zlikwidujemy przyzwolenie na zatruwanie Odry zrzutami wód. Obecnie nielegalne zrzuty wód zasolonych i nieoczyszczonych ścieków do rzek odbywają się na masową skalę. Ich źródłem są najczęściej zakłady przemysłowe oraz oczyszczalnie ścieków, które w ten sposób obniżają koszty eksploatacyjne. Obecnie służby odpowiedzialne za jakość wody są wobec tego procederu bezradne i rzadko dochodzi do ukarania sprawców, m.in. z powodu rozmycia kompetencji i odpowiedzialności. Za ochronę wód będzie odpowiadać jeden organ, z wyraźnymi kompetencjami do kontroli i karania zanieczyszczających.
Wdrożymy programy ograniczające spływ zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych w tym głównie z rolnictwa do wód powierzchniowych. Umożliwiamy tworzenie na terenach rolniczych skutecznych stref buforowych wzdłuż rzek i potoków oraz wokół jezior i ograniczymy w ten sposób spływ zanieczyszczeń do wód, w tym azotu i fosforu, prowadzących do zakwitów toksycznych glonów i sinic, również w wodach przybrzeżnych Bałtyku. Porośnięte drzewami i krzewami strefy
Przejrzymy obecnie już wydane pozwolenia wodno-prawne. Muszą one uwzględniać zmianę chociażby klimatu, która sprawia, że polskie rzeki niosą mniej wody, co do tej pory nie było uwzględniane podczas wydawania pozwoleń.
Poprawimy ustawę Prawo wodne, która obecnie sprzyja marnotrawieniu środków publicznych na realizację niepotrzebnych i nieracjonalnie kosztownych prac utrzymaniowych i przedsięwzięć hydrotechnicznych na rzekach, pogłębiających problem suszy i powodzi oraz niszczących ekosystemy rzek.
Rzeki dla ludzi, nie dla autostrad wodnych.
Nie pozwolimy na zabetonowanie polskich rzek i przywrócimy je do stanu naturalnego, w każdym miejscu, gdzie jest to możliwe. Odstąpienie od kosztownych, nieopłacalnych, szkodliwych ekonomicznie, społecznie i środowiskowo planów zmiany rzek w kanały dla żeglugi towarowej: zamiast w nieopłacalną i destrukcyjną dla rzek towarową żeglugę śródlądową będziemy inwestować w modernizację i rozwój kolei doprowadzając do przeniesienia na kolej części transportu drogowego i do uruchomienia połączeń z każdego i do każdego powiatu w Polsce oraz rozwiniemy rekreacyjne wykorzystanie rzek nie szkodzące ich przyrodzie.
Zreformujemy Wody Polskie, tak aby Państwo nie marnotrawiło środków publicznych na niepotrzebne inwestycje hydrotechniczne, a zamiast tego żeby sprawnie dbało o jakość polskich wód, bezpieczeństwo ludzi i zasoby przyrodnicze ekosystemów wodnych.
Przeniesiemy nadzór nad rzekami z ministerstwa infrastruktury do ministerstwa właściwego dla spraw środowiska.
Dostosujemy gospodarowanie wodami do współczesnych wyzwań związanych z kryzysem wodnym i potrzeb adaptacji do zmian klimatycznych.
Odejdziemy od kosztownej, anachronicznej, szkodliwej „walki inżynieryjnej” z przyrodą na rzecz współpracy z przyrodą i powszechnego wdrożenia „błękitno-zielonej infrastruktury” – skutecznych prośrodowiskowych rozwiązań zapobiegających stratom ponoszonym przez Polaków w wyniku suszy i powodzi. Doprowadzimy do pełnego wdrożenia “Krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych” – dla dobra ludzi i przyrody.
Utworzymy nowe obszary ochronne
Potrzebujemy nowych obszarów ochronnych w tym również w formie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody chroniących ostatnie naturalne fragmenty małych rzek i potoków rozproszonych na terenie całego kraju.
Polskie Stronnictwo Ludowe – odpowiedź 13.10.2023
Polskie Stronnictwo Ludowe w ramach Komitetu Trzecia Droga jest za podjęciem wszystkich możliwych działań, zmierzających do zapewnienia ochrony naturalnej przyrody – flory i fauny – skupionej wokół Odry. Państwa postulaty zawarte w przedmiotowej strategii wychodzą naprzeciw tym potrzebom i deklarujemy wsparcie dla procesu wprowadzania ich w przyszłej kadencji parlamentu. Będziemy dążyć do tego, aby postulowane przez państwa rozwiązania były wprowadzane w dialogu i za powszechną zgodą instytucji, społeczności lokalnych i środowisk branżowych działających na tym terenie i skupionych wokół Odry i jej środowiska.